Video oyunu çevirisi ve yerelleştirmesi süreçlerinde mizah kaybı, karşılaşılan en büyük ve en yaygın zorluklardan biridir. Kaynaklarda yer alan Uncharted 4: Bir Hırsızın Sonu oyununun Türkçe yerelleştirmesi analizi, bu sorunun oyun deneyimi (gaming experience) üzerindeki olumsuz etkilerini net bir şekilde ortaya koymaktadır.
Mizahın Önemi ve Zorluğu
Video oyunları, oyuncuyu eğlendirmeyi amaçlayan şakalarla doludur. Bu nedenle, mizah oyunun kritik bir bileşenidir.
- Doğrudan Çevrilemezlik: Çoğu şaka, kültürel olarak yerleşmiş konuşma dilinden veya kelime oyunlarından (puns) türediği için doğrudan çevrilemezler.
- Yeniden Yaratma Gerekliliği: Mizahın hedef dil ve kültürde etkili olabilmesi için, kültürel ve dilsel olarak uygun olacak şekilde değiştirilmeleri gerekir. Anlam ve mizah kaybını telafi etmek için, orijinal eserde önemli değişiklikler gerektirse bile yeniden yazma (rewriting) yöntemine başvurmak gerekebilir.
Uncharted 4 Yerelleştirmesinde Mizah Kaybı
Uncharted 4 serisi, baş karakter Nathan Drake’in durumlara mizahi yaklaşımıyla tanınır ve oyunlar mizahi ve konuşma diline uygun bir tarzı takip etmiştir. Ancak, Türkçe yerelleştirmede mizah ve anlam kaybı, yaygın bir sorun olarak tespit edilmiştir.
Analiz edilen 67 diyalog satırından;
- Yalnızca %14.9’u (10 satır) uygun bulunmuştur.
- Geriye kalan %85.1’i (57 satır) uygunsuz bulunmuştur.
- Bu 57 uygunsuz satırın 49’u, anlam ve mizah kaybından kaynaklanmıştır.
Mizah kaybı (loss of humor and meaning), yerelleştirmede tekrar eden bir problem haline gelmiştir (örnek satırlar: 2.1, 4.2, 9.1, 12.4, 14.3).
Mizah Kaybına Yol Açan Spesifik Durumlar
Uncharted 4‘te mizah kaybına yol açan temel sorunlar, genellikle konuşma dilinin ve alaycı tonun aktarılmasındaki hatalardan kaynaklanmıştır:
- Konuşma Dili ve Argo Kaybı: Diyaloglar genellikle konuşma dilinde (colloquial style) yazılmış olmasına rağmen, bu üslup aktarılamamıştır.
- Örneğin, argo bir ifade olan “Hell yeah” (Kesinlikle/Tabii ki) cümlesinin “Hazırım tabii” olarak çevrilmesi, aynı hissi vermemiş ve daha resmi kalmıştır.
- “Watcha been up to?” gibi konuşma diline ait ifadelerin çok literal ve sert çevrilmesi, karakterlerin (çocuk ve genç) yaş farkının ve deneyimin hissiyatını zedelemiştir.
- Alaycı Tonun (Sarcasm) Aktarılamaması: Karakterler arasındaki alaycı ve iğneleyici ifadeler Türkçe çeviride düz ve anlamdan yoksun kalmıştır.
- Örneğin, Elena’nın Nate’e karşı alaycı bir tonda söylediği ifadeler veya Nate’in hazine avcılığının zorlukları hakkında kullandığı “The glamorous life of a treasure hunter” (Bir hazine avcısının cazip yaşamı) ifadesindeki iğneleyici mizah, yerelleştirilmiş versiyonda kaybolmuştur.
- Nate’in bir testten duyduğu hayal kırıklığını, “At this point, I’d rather take another death trap” (Bu noktada başka bir ölüm tuzağına bile razıyım şu an) şeklindeki alaycı ifadesinin Türkçe versiyonda farklı bir anlama (Şu anda bir Ölüm tuzağı çıkmazsa iyi olur) dönüşmesi, mizahın ve bağlamın kaybolmasına neden olmuştur.
- Literal Çeviri ve Ton Düzlüğü: Özellikle hikâye odaklı bir oyunda, literal çeviri (kelimesi kelimesine çeviri) kullanmak, mizahın kaybolmasına ve çevirinin “düz” kalmasına neden olmuştur.
- Örneğin, Sam’in “I suppose I can live with that” (Sanırım bununla yaşayabilirim) cümlesinin “Kabul edilebilir” şeklinde çevrilmesi, buradaki mizah hissinin kaybolmasına yol açmıştır.
Başarılı Stratejilerin Rolü
Kaynaklar, çevirmenlerin Transkreasyon (Transcreation) ve Anlam ve Mizahı Yeniden Yaratma stratejilerini doğru uyguladıklarında, mizahın başarıyla korunduğunu belirtmektedir.
- Bazı başarılı örneklerde, mizahi tonu korumak için doğrudan çeviriden kaçınılmış ve hedef dile uygun yaratıcı ifadeler kullanılmıştır.
- Örneğin, “Just busting your chops” (Sadece şaka yapıyorum) ve buna karşılık “Yeah, well the chops are plenty busted already” (Evet, zaten halimiz şaka gibi) ifadelerinin çevirisi mizahı koruyan ve yaratıcı bir yaklaşımdır.
Sonuç olarak, mizah kaybı, Uncharted 4 gibi hikâye odaklı, mizahi karakterlere dayalı oyunların yerelleştirilmesinde dilsel ve kültürel adaptasyonun en hassas noktasını oluşturmaktadır ve bu kayıp, oyuncunun kendisini oyuna kaptırma (immersion) deneyimini olumsuz etkileyen önemli bir kusurdur. Bu sorunların giderilmesi için çevirmenlerin transkreasyon ve yeniden yazma stratejilerini ton ve bağlam açısından daha doğru kullanmaları önerilmiştir.
Kaynak: Translation and Localization of Video Games: An Analysis of Uncharted 4 in Turkish … Video Oyunlarının Çevirisi ve Yerelleştirilmesi: Uncharted 4’ün Türkçesinin Bir Analizi Begüm Ceren ONAR, Güven ÇATAK https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/1982819
