Kullanma kılavuzlarının kaynak dilden hedef dile çevirisi sırasında ortaya çıkan güçlükler, çeşitli çeviri yanlışlarını beraberinde getirmektedir. Bu çeviri hataları, kılavuzun işlevini tam olarak yerine getirememesine yol açar.
İncelenen kullanma kılavuzlarında (Kaynak dil Fransızca, hedef dil Türkçe) teknik çeviri açısından en sık karşılaşılan ve kılavuzun işlevselliğini azaltıcı etki yapan çeviri hataları ve eksiklikler, kaynaklarda aşağıdaki alt başlıklar altında toplanmıştır:
1. Ekleme (Addition)
Ekleme, kaynak metinde yer almayan sözcük veya ifadelerin çevirmen tarafından hedef metne eklenmesi işlemidir. Bu işlem, çevirmenin erek dil ve kültürün gereksinimlerine veya işverenin isteklerine dayalı olarak çeviriyi açımlaması veya ek bilgi vermesi şeklinde tanımlanır. Ancak ekleme, teknik çeviri sürecinde “çevirmenin erek metne kaynak metinde bulunmayan gereksiz bilgiler ya da değişik biçemsel kullanımlar eklediği bir çeviri hatası” olarak kabul edilir.
- Etkisi: Kullanma kılavuzlarında yapılan eklemeler, hatalı bir çeviriye yol açabilmekte ve kullanıcıyı az da olsa yanıltabilmektedir. Örneğin, bir cep telefonu pilinin açılmaması uyarısına kaynak metinde olmayan “zehirli gaz ve yanık riski nedeniyle” ifadesinin eklenmesi, kullanıcının o ürünle ilgili yanılgıya düşmesine neden olabilir. Teknik metinlerde ekleme yapılması, çeviri sürecini olumsuz etkileyebilmektedir.
2. Çeviri Hatası (Translation Error)
Bu hata türü, kaynak metinde anlatılmak istenen iletinin hedef metne yanlış yansıtılması durumudur.
- Örnekler ve Etkisi:
- Kaynak metinde koşul ifadesi yer almamasına rağmen, hedef dile koşul içeren bir biçimde çevrilmesi.
- Teknik terimlerin ya da sıfatların yanlış çevrilmesi: Örneğin, Fransızca’daki “récente” (yeni, son, son zamanlardaki) sözcüğünün hedef dile “mevcut” anlamında aktarılması.
- Bu tür hatalar, kullanıcının ürünü doğru kullanma potansiyelini düşürmektedir.
3. Eksiltme (Omission)
Eksiltme, kaynak metindeki bazı ifadelerin çevrilmeyerek atlanması ya da bazen bir bölümün hiç çevrilmemesi şeklinde görülebilir.
- Etkisi: Kaynak metinde yer alan bilgilerin eksiksiz olarak hedef dile çevrilmesi, ürünün daha işlevsel olarak kullanılmasına olanak sağlarken, çeviride eksiltme yapıldığında hedef dil kullanıcısının bu eksik bilgileri bilme olanağı kalmayacaktır. Bu durum, kullanma kılavuzu çevirisinde eksiltme yapmanın kullanıcı için olumsuz bir sonuca yol açabileceğini ve kullanıcının ürünü daha işlevsel kullanması açısından olumsuz bir durum ortaya çıkarabileceğini göstermektedir.
4. Yabancı Sözcük Kullanılması (Use of Foreign Words)
Bu, çeviride hedef dilde tam karşılığı varken, başka bir dilden hedef dile geçmiş sözcüklerin (bazen hiçbir değişikliğe uğramadan) kullanılması durumudur.
- Etkisi: Yabancı sözcüklerin tercih edilmesi, kullanma kılavuzlarının amacına uygun bir şekilde daha etkin olarak kullanılmasını ve işlevini azaltacağını gösterir. Yabancı dil bilmeyen bir kullanıcının, örneğin Fransızca “directive” sözcüğünün “direktif” olarak çevrilmesi durumunda, bu terimi tam olarak anlaması zorlaşabilir. İşlevselliği artırmak için, yabancı sözcüklerin hedef dildeki tam karşılıklarının verilmesi önem taşımaktadır.
5. Anlam Bulanıklığı (Ambiguity/Clarity Deficiency)
Kullanım kılavuzlarının çevirisinde, kaynak dilden hedef dile çevrilen bazı cümlelerde anlam belirsizliği (bulanıklığı) görülebilmektedir. Bu durumun temel nedenlerinden biri, kaynak metnin iletisinin çevirmen tarafından tam olarak algılanamaması olabilir.
- Etkisi: Anlam bulanıklığı, kaynak metnin iletisinin hedef dil kullanıcısına tam olarak aktarılamamasına neden olur ve kullanma kılavuzunun işlevini azaltıcı bir etki oluşturacaktır.
6. Anlatım Bozukluğu (Grammatical/Expression Errors)
Kılavuz çevirilerinde sıkça rastlanan bir diğer eksiklik, cümlelerdeki anlatım bozukluğudur. Bu bozukluklar, çevirinin yeterince özen gösterilmeden yapılmış olabileceği izlenimini vermektedir.
- Etkisi: Anlatım bozuklukları, ürün kullanıcısının kullanım kılavuzundan yeterince yararlanamamasına yol açabilir ve dolayısıyla kılavuzun işlevini azaltabilir.
Bu dilsel hataların yanı sıra, kaynak metin ile hedef metin arasında sayfa numarası veya paragraf uzunluğu gibi biçimsel eşdeğerlik hataları da görülebilmektedir. Ancak bu biçimsel hataların, kılavuzun işlevini azaltıcı bir etki yapmadığı düşünülerek, teknik çeviri açısından inceleme dışında bırakılmıştır.
Çeviri hatalarının nedenleri arasında, özgün metnin çevirmen tarafından tam olarak anlaşılamaması, çevirmenin ürünle ilgili yeterli bilgi ve yetiye sahip olmaması ve çeviriye gereken özeni göstermede yetersiz kalması gibi durumlar sayılabilir.
Kaynak: Yrd. Doç. Dr, Kırıkkale Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Batı Dilleri ve Edebiyatları Bölümü, Fransızca Mütercim-Tercümanlık Anabilim Dalı
https://www.ulakbilge.com/makale/pdf/1494005065.pdf
